Bộ luật hình sự và tố tụng hình là ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật Việt Nam, luật hình sự có đối tượng điều chỉnh, phương pháp điều chỉnh riêng, đồng thời tuân theo một hệ thống các nguyên tắc riêng biệt và có những nhiệm vụ riêng. Luật Hùng Sơn xin giới thiệu ở bài viết sau:
Luật hình sự là gì?
Luật hình sự là một trong những ngành luật trong hệ thống pháp luật của Nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo đó bao gồm hệ thống các quy phạm pháp luật do nhà nước thực hiện ban hành, xác định về những hành vi nào nguy hiểm cho xã hội là tội phạm, đồng thời cũng quy định về hình phạt đối với các tội phạm. Các quy phạm pháp luật hình sự sẽ được chia thành 2 loại cụ thể:
- Các loại quy phạm quy định về những nguyên tắc và nhiệm vụ của luật hình sự và những vấn đề chung về tội phạm và hình phạt cụ thể… Những quy phạm pháp luật này tạo thành phần chung của luật hình sự.
- Loại quy phạm quy định về các tội phạm cụ thể, loại và mức hình phạt cụ thể với các loại tội phạm. Những quy phạm này sẽ tạo thành phần các tội phạm của luật hình sự.
Tố tụng hình sự là gì?
Tố tụng hình sự là những trình tự và thủ tục để xem xét hay đánh giá về một hành vi cụ thể có phải là tội phạm được quy định trong bộ luật hình sự hay không, người thực hiện hành vi có phải chịu trách nhiệm về hình sự hay không và một số vấn đề liên quan đến việc thi hành án hình sự.
Những mối quan hệ xã hội sẽ phát sinh trong quá trình tố tụng hình sự là các mới quan hệ giữa: các cơ quan và người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, giữa các cơ quan và người tiến hành tố tụng với người tham gia tố tụng sẽ được pháp luật tố tụng hình sự thực hiện điều chỉnh, trong đó các quy định về các quyền và nghĩa vụ của cơ quan, người tiến hành tố tụng cũng như của người tham gia tố tụng.
Đối tượng, nhiệm vụ, phương pháp của luật hình sự
Đối tượng của luật hình sự
Đối tượng điều chỉnh của bất kỳ một ngành luật nào cũng sẽ là một hoặc một số quan hệ trong xã hội nhất định. Việc nghiên cứu về đối tượng sẽ điều chỉnh của Luật hình sự sẽ phải xuất phát từ các chức năng, vai trò của chính nó. Luật hình sự trước hết sẽ có chức năng bảo vệ về các quan hệ xã hội trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hoá và xã hội…khỏi sự xâm hại của các hành vi phạm tội. Luật hình sự sẽ thực hiện về chức năng này bằng cách quy định về những hành vi nguy hiểm cho xã hội là về tội phạm, đồng thời quy định về hình phạt có thể áp dụng đối với những người đã thực hiện hành vi đó. Hay nói cách khác, Luật hình sự về điều chỉnh các mối quan hệ xã hội phát sinh khi có một tội phạm thực hiện xảy ra. Theo một số quan điểm thì quan hệ xã hội sẽ phát sinh trong điều kiện này là các quan hệ xã hội về tiêu cực vì nó phát sinh khi có người thực hiện về hành vi phạm tội.
Trong quan hệ pháp luật về hình sự, có hai chủ thể với những địa vị pháp lý cụ thể khác nhau là Nhà nước và người phạm tội.
- Nhà nước sẽ là chủ thể có vị trí đặc biệt trong các mối quan hệ pháp luật về hình sự với tư cách là người bảo vệ về pháp luật, bảo vệ về quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, bảo vệ lợi ích của toàn xã hội. Nhà nước sẽ thực hiện thông qua các cơ quan tư pháp hình sự nhân danh mình (như Cơ quan Điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân…) có quyền khởi tố và bắt giam, điều tra, truy tố, xét xử những người phạm tội, buộc họ phải chịu những hình phạt cụ thể nhất định tương ứng với tính chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm mà họ đã gây ra hoặc tha miễn một số người thực hiện về hành vi phạm tội nếu người này hội đủ những điều kiện đã do pháp luật hình sự quy định. Mặt khác, với tư cách là những người đại diện cho công lý, Nhà nước đồng thời có trách nhiệm về bảo đảm quyền lợi hợp pháp cho người phạm tội và thông qua một loạt những quy định chặt chẽ về quyền và nghĩa vụ của các bị can, bị cáo, người phạm tội hoặc người bị kết án. Trong quan hệ pháp luật hình sự, Nhà nước sẽ thực hiện trách nhiệm của mình về việc thông qua các cơ quan chức năng chuyên trách và đại diện mình (như cơ quan Điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân…).
- Chủ thể thứ hai trong mối quan hệ pháp luật hình sự là người phạm tội – người thực hiện các hành vi nguy hiểm cho xã hội bị Luật hình sự coi là tội phạm. Người phạm tội sẽ có trách nhiệm chấp hành các biện pháp cưỡng chế mà Nhà nước đã áp dụng đối với họ, đồng thời họ cũng phải có quyền yêu cầu Nhà nước đảm bảo về các quyền lợi hợp pháp của mình, chỉ áp dụng các biện pháp chế tài trong giới hạn của luật định và có quyền tự mình bào chữa hoặc sẽ nhờ người khác bào chữa cho hành vi phạm tội của mình.
Căn cứ để làm phát sinh quan hệ pháp luật hình sự sẽ là hành vi phạm tội đã được diễn ra trong thực tế và tại thời điểm chấm dứt quan hệ pháp luật hình sự là khi người phạm tội chấp hành xong mức hình phạt hoặc bất kỳ các biện pháp nào của mà Nhà nước áp dụng đối với người phạm tội hoặc là người phạm tội chết.
Như vậy, đối tượng điều chỉnh của Luật hình sự là các quan hệ xã hội phát sinh giữa Nhà nước và những người phạm tội khi người này thực hiện hành vi tội phạm. Thông qua việc điều chỉnh về các quan hệ xã hội sẽ phát sinh khi có tội phạm thực hiện xảy ra, Luật hình sự Việt Nam sẽ tạo điều kiện cho các quan hệ xã hội được Nhà nước bảo vệ phát triển và tránh khỏi sự xâm hại của tội phạm. Bằng cách đó, Luật hình sự Việt Nam sẽ góp phần bảo vệ an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội cũng như các quyền và lợi ích của công dân cũng như đảm bảo việc thực hiện các chính sách kinh tế xã hội do Nhà nước đề ra.
Nhiệm vụ của luật hình sự
Nhiệm vụ của Luật hình sự bao gồm các nội dung sau:
Thứ nhất, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm.
Chống tội phạm sẽ là hoạt động tiếp xúc trực diện về với tội phạm (phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử các tội phạm). Phòng ngừa tội phạm gồm nhiều hoạt động khác nhau nhằm ngăn ngừa tội phạm xảy ra. Tuy việc chống tội phạm và phòng ngừa tội phạm là các hoạt động khác nhau nhưng lại có quan hệ về mật thiết và không thể tách rời nhau được. Chống tội phạm không chỉ mang tính răn đe mà còn có định hướng cho công tác về phòng ngừa tội phạm. Tuy nhiên việc chống và phòng ngừa tội phạm sẽ phải dựa trên cơ sở pháp lý là các quy phạm pháp luật được ghi nhận trong BLHS 2015. Điều 4 của BLHS năm 2015 đã quy định rõ về nội dung này.
Thứ hai, bảo vệ các quan hệ xã hội quan trọng và cần thiết cho sự ổn định, phát triển của xã hội trước sự xâm lấn của các loại tội phạm.
Đối tượng bảo vệ của luật hình sự sẽ bao gồm về chủ quyền quốc gia, an ninh của đất nước, chế độ xã hội chủ nghĩa, các quyền con người và quyền công dân, quyền bình đẳng giữa đồng bào và các dân tộc, lợi ích của Nhà nước, tổ chức và trật tự pháp luật. Để có thể thực hiện tốt về nhiệm vụ này, Bộ luật hình sự cần xác định đúng, đủ và kịp thời về những hành vi có thể gây ra nguy hiểm cho đối tượng mà luật hình sự bảo vệ để quy định là tội phạm.
Thứ ba, giáo dục mọi người ý thức thực hiện việc tuân theo pháp luật.
Các hình phạt được áp dụng để chống tội phạm không chỉ mang mục đích xử phạt, răn đe mà trên hết là mục đích về giáo dục, giáo dục người phạm tội và giáo dục tất cả mọi người về ý thức tuân thủ pháp luật và tránh các hành vi phạm tội.
Phương pháp của luật hình sự
Dựa trên các tính đặc trưng của đối tượng điều chỉnh Luật hình sự, các nhà làm luật Luật hình sự Việt Nam gọi phương pháp điều chỉnh của Luật hình sự là phương pháp quyền uy. Theo đó là việc sử dụng quyền lực Nhà nước trong việc giải quyết các vấn đề có liên quan đến các quan hệ pháp Luật hình sự, các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể có liên quan.
Các cơ quan đại diện cho quyền lực Nhà nước trong lĩnh vực tư pháp hình sự có thể sử dụng tất cả các biện pháp cưỡng chế theo pháp luật cho phép để giải quyết các yêu cầu về nội dung và mục đích của pháp luật hình sự. Quyền lực Nhà nước sẽ không bị hạn chế bởi thế lực của một cá nhân hay một tổ chức, một đảng phái bất kỳ nào. Người phạm tội do thực hiện các hành vi gây nguy hiểm, gây thiệt hại cho xã hội sẽ được coi là tội phạm nên sẽ phải chịu trách nhiệm trước Nhà nước về tội phạm đã gây ra. Trách nhiệm này sẽ thuộc về cá nhân kẻ phạm tội do chính kẻ phạm tội gánh chịu một cách trực tiếp chứ không thể chuyển giao hay uỷ thác cho bất kỳ một người nào khác thực hiện thay. Người phạm tội không có quyền từ chối về mức hình phạt hay thoả thuận với Nhà nước về mức hình phạt theo lỗi họ gây ra. Quan hệ giữa Nhà nước và người phạm tội là quan hệ gần như một chiều và người phạm tội sẽ phải luôn tuyệt đối tuân theo về những quyết định của Nhà nước.
Hy vọng qua bài viết trên sẽ mang đến những thông tin hữu ích cho các về Luật hình sự là gì, tố tụng hình sự là gì? Hãy liên hệ ngay đến số Hotline: 1900 6518 của Luật Hùng Sơn để được giải đáp những thắc mắc bạn đang gặp phải.