Trưng cầu giám định là gì? Trưng cầu giám định là một trong những thủ tục trong tố tụng hình sự là cơ sở để xác định mức độ thiệt hại và truy cứu trách nhiệm hình sự. Tìm hiểu trưng cầu giám định là gì? Luật Hùng Sơn xin giới thiệu ở bài viết sau đây:
Trưng cầu giám định là gì?
Căn cứ theo Điều 2 khoản 1 Luật Giám định tư pháp 2012 quy định:
Giám định tư pháp là việc người giám định tư pháp sẽ sử dụng các kiến thức, phương tiện, phương pháp về khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để có thể kết luận về chuyên môn những vấn đề có liên quan đến các hoạt động về điều tra, truy tố và xét xử và việc thi hành án hình sự, giải quyết các vụ việc như dân sự hay vụ án hành chính theo trưng cầu của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng hoặc theo các yêu cầu của người yêu cầu giám định theo quy định của Luật giám định tư pháp.
Cơ quan điều tra trưng cầu giám định
Kết luận giám định là một trong những nguồn chứng cứ trong tố tụng hình sự. Việc thực hiện giám định sẽ giúp làm sáng tỏ các tình tiết có ý nghĩa trong việc định tội và định khung hình phạt cũng như các căn cứ xác định mức bồi thường trong vụ án hình sự. Tùy vào giai đoạn tố tụng mà cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định trưng cầu giám định có thể là Cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm sát nhân dân hoặc Tòa án nhân dân.
Các trường hợp bắt buộc phải trưng cầu giám định
Căn cứ theo Điều 206 Luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định về các trường hợp bắt buộc phải trưng cầu giám định bao gồm:
- Tình trạng tâm thần của người bị buộc tội khi có sự nghi ngờ về năng lực trách nhiệm hình sự của họ; tình trạng tâm thần của những người làm chứng hoặc người bị hại khi có sự nghi ngờ về khả năng nhận thức hoặc khả năng khai báo đúng đắn về những tình tiết của vụ án;
- Tuổi của các bị can, bị cáo hay bị hại nếu việc đó có ý nghĩa đối với việc giải quyết về vụ án và không có tài liệu để xác định về chính xác tuổi của họ hoặc có sự nghi ngờ về tính xác thực của những tài liệu đó;
- Nguyên nhân về việc chết người;
- Tính chất của thương tích hay mức độ tổn hại sức khoẻ hoặc khả năng về khả năng lao động;
- Chất ma tuý hay các vũ khí quân dụng, các vật liệu nổ, các chất cháy, các chất độc, chất phóng xạ, tiền giả, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý hoặc đồ cổ;
- Mức độ về ô nhiễm môi trường.
Thẩm quyền trưng cầu giám định trong Tố tụng hình sự
Căn cứ theo Điều 205 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định về trưng cầu giám định như sau:
Cơ quan tiến hành tố tụng bao gồm: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân và các cơ quan sẽ được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra bao gồm các cơ quan của Bộ đội biên phòng và các cơ quan của Hải quan, các cơ quan của kiểm lâm, các cơ quan của lực lượng về cảnh sát biển, các cơ quan của kiểm ngư, các cơ quan của lực lượng về cảnh sát biển, các cơ quan của kiểm ngư, các cơ quan của công an nhân dân được giao các nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động về điều tra, các cơ quan khác trong quân đội nhân dân sẽ được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra cụ thể.
Như vậy, đối với các trường hợp trưng cầu về giám định liên quan đến việc xác định trách nhiệm hình sự của các bị can và bị cáo sẽ thuộc thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng hoặc người tiến hành tố tụng.
Giai đoạn tiến hành trưng cầu giám định hình sự
Trong các giai đoạn này, cơ quan điều tra sẽ phải làm các công việc sau;
Nghiên cứu, tổng hợp toàn bộ những nguồn tài liệu, thông tin có liên quan; trực tiếp xem xét, nghiên cứu về tài liệu, vật chứng, dấu vết và mẫu vật đã thu được
Yêu cầu của việc nghiên cứu sẽ bao gồm như sau:
- Xác định những yêu cầu về điều tra cần phải giải quyết bằng việc giám định.
- Sơ bộ đánh giá về số lượng, chất lượng tài liệu, vật chứng, dấu vết thu thập được xem có đủ yếu tố giám định không và những thông tin có thể khai thác được; xem xét mức độ đầy đủ về số lượng, chất lượng đối với các tài liệu mẫu, vật mẫu trong trường hợp cần giám định so sánh.
- Xác định về thông tin và tài liệu có liên quan cung cấp cho giám định viên.
- Nghiên cứu về những nội dung liên quan về thể loại trưng cầu giám định và xác định những yêu cầu giám định cần được đặt ra.
- Xác định những công việc cần phải làm thêm, như thu thập thêm về vật chứng, dấu vết, mẫu vật… để khẩn trương thực hiện.
Nêu yêu cầu giám định
Khi nêu yêu cầu về giám định sẽ phải dựa vào các căn cứ sau:
- Những vấn đề sẽ cần làm rõ của yếu tố cấu thành tội phạm và các giả thuyết sẽ điều tra;
- Khả năng của cơ quan điều tra trong việc đảm bảo về cung cấp cho tổ chức giám định tư pháp những tài liệu, các vật chứng, dấu vết có đủ các yếu tố để giám định; mức độ đầy đủ của tài liệu mẫu, các vật mẫu theo yêu cầu về giám định so sánh; những điều kiện tối thiểu khác cần để đảm bảo cho công tác về giám định;
- Điều kiện và các khả năng thực tế của tổ chức về giám định tư pháp và của người giám định (năng lực, trình độ và phương tiện…’).
Yêu cầu giám định sẽ được đặt ra dưới dạng câu hỏi và sẽ cần tuân theo những quy tắc sau đây:
- Câu hỏi sẽ đặt ra phải rõ ràng, cụ thể, dứt khoát và tránh dài dòng hay thiếu chuẩn xác có thể gây nhầm lẫn.
- Câu hỏi đặt ra sẽ phải thích đáng, phù hợp, không vượt quá giới hạn về lĩnh vực chuyên môn về giám định, nhưng cẩn tận dụng về những khả năng cao nhất của tổ chức giám định và người giám định.
- Chỉ được đặt ra những câu hỏi về chuyên môn, không được về yêu cầu tổ chức giám định và những người giám định giải quyết các câu hỏi thuộc nhiệm vụ của điều tra viên.
- Các câu hỏi sẽ phải được sắp xếp theo thứ tự hợp lý và có thể được tiếp tục bổ sung về việc dựa trên những vấn đề mới do người giám định phát hiện trong quá trình giám định.
- Khi đặt ra những câu hỏi về việc chuyên môn, cần tính đến thời gian, hiệu quả, chi phí… của quá trình của giám định.
Lựa chọn, xác định người, tổ chức giám định tư pháp
Căn cứ vào các chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các tổ chức giám định tư pháp mà sẽ lựa chọn, xác định về tổ chức giám định tư pháp phù hợp. Bên cạnh đó, có thể lựa chọn và xác định tổ chức chuyên môn khác có đủ các điều kiện về chuyên môn, cơ sở vật chất sẽ bảo đảm cho việc thực hiện về giám định. Trong trường hợp khả năng về chuyên môn, điều kiện về các trang thiết bị, phương tiện giám định của tổ chức giám định tư pháp, các tổ chức chuyên môn, người giám định tư pháp trong nước không được đáp ứng các yêu cầu về giám định, thì cơ quan tiến hành tố tụng cấp dưới sẽ đề nghị các cơ quan tiến hành tố tụng cấp trung ương của mình quyết định việc trưng cầu cá nhân, tổ chức giám định nước ngoài. Việc trưng cầu của cá nhân, tổ chức giám hay định nước ngoài sẽ được thực hiện thông qua Bộ Tư pháp.
Việc lựa chọn người giám định tư pháp sẽ thường chỉ được đặt ra trong các trường hợp cần phải trưng cầu đích danh giám định viên tư pháp hoặc các trưng cầu người làm giám định tư pháp ở những ngành không có tổ chức về giám định tư pháp. Khi lựa chọn người giám định tư pháp, các cơ quan điều tra sẽ cần dựa vào những tiêu chuẩn mà pháp luật quy định về phẩm chất về chính trị, trình độ về nghiệp vụ chuyên môn và về thâm niên trong công tác nghiệp vụ về chuyên môn của giám định viên tư pháp.
Chuẩn bị những điều kiện cần thiết cho giám định tư pháp
Trong phạm vi và nhiệm vụ về quyền hạn của mình, Cơ quan điều tra sẽ có trách nhiệm về chuẩn bị một số điều kiện cần thiết cho việc giám định tư pháp. Thông thường sẽ phải đảm bảo các điều kiện cụ thể sau:
- Quyết định về việc trưng cầu giám định đúng thủ tục pháp lý.
- Vật chứng, dấu vết, tài liệu, mẫu so sánh hay các mẫu chuẩn đảm bảo về số lượng và chất lượng theo yêu cầu giám định.
- Tập hợp chính xác những thông tin cần thiết cho việc yêu cầu giám định.
- Trong trường hợp cần thiết, sẽ chuẩn bị các điều kiện để người giám định nghiên cứu, thí nghiệm tại hiện trường hoặc những nơi khác ngoài trụ sở của tổ chức về giám định.
- Dự trù các kinh phí để thực hiện giám định tư pháp và chi cả các phụ cấp cho người giám định theo các quy định của pháp luật.
Ra quyết định trưng cầu giám định tư pháp
Sẽ phải có quyết định về việc trưng cầu giám định riêng đối với từng loại đối tượng giám định. Trong các quyết định trưng cầu về giám định, điều tra viên sẽ cần ghi rõ vào các mục tương ứng về:
- Tên cơ quan thực hiện trưng cầu giám định; họ và tên người tiến hành tố tụng trưng cầu về giám định;
- Tên tổ chức; họ và tên người được trưng cầu về giám định;
- Tóm tắt các sự việc có liên quan đến các đối tượng thực hiện giám định;
- Nguồn gốc và các đặc điểm về đối tượng giám định;
- Tên các tài liệu có liên quan hoặc các mẫu so sánh gửi kèm theo;
- Nội dung của việc yêu cầu giám định;
- Ngày, tháng, năm trưng cầu giám định và thời hạn để trả kết luận giám định.
Trong trường hợp việc trưng cầu giám định bổ sung hoặc giám định lại thì các quyết định sẽ phải ghi rõ là trưng cầu giám định bổ sung hoặc trưng cầu giám định lại.
Kèm theo các văn bản quyết định tại trưng cầu giám định, trong các trường hợp cần thiết, cơ quan điều tra có thể làm thêm các công văn, trong đó việc trình bày cụ thể các thông tin có liên quan đến yêu cầu giám định. Trường hợp các tài liệu, vật chứng, dấu vết, mẫu vật sẽ có số lượng lớn thì cần lập bảng thống kê kèm theo các biên bản giao nhận.
Thời điểm để ra các quyết trưng cầu về giám định có thể là bất kỳ lúc nào trong cả giai đoạn điều tra vụ án. Ra các quyết định lúc nào là phụ thuộc vào trạng thái vật chứng hay dấu vết, các mẫu vật đã thu thập được; vị trí và tính chất của kết luận giám định đối với các công tác về điều tra; thời gian cần thiết cho hoạt động giám định… Các yếu tố đó được biểu hiện cụ thể ở các tình huống thực tế của vụ án. Điều tra viên sẽ căn cứ vào các yếu tố của tình huống đó để có thể tính toán lựa chọn thời điểm để thích hợp ra các quyết định về việc trưng cầu giám định. Cụ thể là:
- Khi thấy xuất hiện nguy cơ về vật chứng, dấu vết, mẫu vật bị mất tính nguyên vẹn ban đầu sẽ do điều kiện tự nhiên tác động thì sẽ phải ra quyết định trưng cầu giám định ngay lập tức.
- Khi xuất hiện những yêu cầu thực sự cấp bách của cuộc điều tra, đòi hỏi sẽ phải có kết luận giám định thì cũng sẽ phải ra quyết định trưng cầu giám định ngay.
- Xác định được vai trò, tính chất không cấp bách của kết luận giám định đối với các hoạt động điều tra thì để có thể chưa ra các quyết định về việc trưng cầu giám định ngày, để tập trung vào những hoạt động khác cấp bách hơn. Tuy nhiên, nếu thời gian để giám định đòi hỏi tương đối dài thì nên sẽ ra quyết định sớm để không ảnh hưởng đến thời hạn để điều tra đã được pháp luật quy định.
- Khi có các yêu cầu về cần giữ các bí mật về phương hướng, đối tượng để điều tra thì thời điểm ra quyết định trưng cầu giám định sẽ cần phải được tính toán thận trọng. Trong trường hợp này, cơ quan điều tra sẽ chỉ có thể ra các quyết định trưng cầu giám định khi có khả năng để hạn chế được phạm vi người biết về hoạt động giám định.
Thực hiện quyết định trưng cầu giám định tư pháp
Ngay sau khi ra các quyết định về trưng cầu giám định, điều tra viên sẽ cần khẩn trương tiếp xúc với các người, tổ chức giám định, trình bày về nội dung yêu cầu giám định thật chính xác với những tài liệu, các vật chứng, dấu vết, các mẫu vật đưa giám định.
Trong trường hợp việc trưng cầu giám định sẽ có kèm theo các đối tượng giám định thì việc giao, nhận đối tượng việc giám định sẽ phải được lập thành biên bản.
Trường hợp người giám định tư pháp từ chối về kết luận giám định thì cơ quan điều tra sẽ phải xem xét lý do từ chối của họ có chính đáng hay không. Theo quy định của pháp luật, người giám định sẽ có các nghĩa vụ phải giữ bí mật về nội dung và kết quả giám định; song, trong các trường hợp đặc biệt (ví dụ: tài liệu gửi giám định có tính chất tuyệt mật…) thì ngay từ buổi tiếp xúc đầu tiên, điều tra viên sẽ cần nhắc lại cho người giám định yêu cầu về giữ bí mật về các tài liệu, nội dung, các kết quả cuộc giám định.
Trường hợp yêu cầu giám định đặt ra những vấn đề phức tạp, khó khăn, điều tra viên nên trực tiếp trao đổi, bàn bạc với giám định viên và thống nhất những yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra cho các bên.
Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, cơ quan điều tra có trách nhiệm bảo đảm các quyền của người giám định, tạo điều kiện để người giám định tiến hành giám định có hiệu quả.
Trong quá trình thực hiện giám định, điều tra viên sẽ không được can thiệp vào nghiệp vụ chuyên môn của người giám định, nhưng có quyền tham dự trong quá trình về giám định đó; đồng thời, có thể sẽ yêu cầu người giám định giải thích về những vấn đề cần thiết có liên quan đến những nội dung giám định. Việc tham dự này sẽ phải được báo trước cho người giám định biết.
Việc trao đổi thông tin giữa các cơ quan điều tra và người, tổ chức giám định sẽ phải được tiến hành thường xuyên. Trong những tình huống thực hiện khẩn cầu của cuộc Điều tra, cơ quan điều tra có thể sẽ tổ chức cho giám định viên tiến hành giám định tại nơi điều tra.
Trong trường hợp xuất hiện khả năng người giám định và hoạt động giám định bị đe dọa về sự an toàn (bị cưỡng bức hay bị tấn công bằng mua chuộc hoặc bị đe doạ tính mạng, bị đánh cắp, tiêu huỷ tài liệu giám định…) cơ quan điều tra sẽ phải lập tức tiến hành tổ chức việc phong tỏa và bảo vệ người giám định tư pháp và hoạt động giám định tư pháp, phối hợp với các lực lượng để có thể ngăn chặn, phòng ngừa sự tấn công đó.
Hy vọng qua bài viết trên sẽ mang đến những thông tin hữu ích cho các về Tìm hiểu trưng cầu giám định là gì? Hãy liên hệ ngay đến số Hotline: 1900 6518 của Luật Hùng Sơn để được giải đáp những vướng mắc, khó khăn khi bạn đang gặp phải.
Lĩnh vực chuyên môn: Sở Hữu Trí Tuệ, Hợp Đồng, Tư Vấn Đầu Tư, Quản Trị Doanh Nghiệp.
